SUPREME COURT JUDGEMENT ON STRIDHAN: ‘स्त्रीधन’ ही पत्नीची मालमत्ता, पतीचा अधिकार नाही; न्यायालयाचा फैसला, न्यायमूर्ती म्हणाले...

नवी दिल्ली : देशभरात सध्या लोकसभा निवडणुकीची रणधुमाळी जोरदार सुरू असून काही शब्द वारंवार ऐकायला येत आहे त्यापैकी मंगळसूत्र आणि स्त्रीधन कॉमन आहे. यासंदर्भात, सर्वोच्च न्यायालायने गुरुवारी ‘स्त्रीधन’ संदर्भाग महत्त्वपूर्ण निर्णय देताना सांगितले की महिलेचे ‘स्त्रीधन’ पूर्णपणे तिची संपत्ती आहे जी स्वतःच्या इच्छेचे खर्च करण्याचा तिला अधिकार आहे. या स्त्रीधन संपत्तीचा पती कधीही वाटेकरी होऊ शकत नाही, परंतु संकटाच्या वेळी पत्नीच्या संमतीने त्याचा वापर करू शकतो.

‘स्त्रीधन’वर सर्वोच्च न्यायालयाचा निर्णय

न्यायमूर्ती संजीव खन्ना आणि न्यायमूर्ती दीपंकर दत्ता यांच्या खंडपीठाने स्त्रीधनावरील वैवाहिक वादावर सुनावणी करताना सांगितले होते की, स्त्रीधनावर स्त्रीचा पूर्ण अधिकार असून यामध्ये लग्नापूर्वी, लग्नानंतर किंवा भेटवस्तू, पैसा यासारख्या सर्व गोष्टींचा समावेश असतो. तसेच आईवडील, सासरे, नातेवाईक आणि मित्रांकडून मिळालेले दागिने, जमीन आणि भांडी इत्यादीनाचाही समावेश होतो.

स्त्रीधन म्हणजे काय?

अशा परिस्थितीत आता ‘स्त्रीधन’ म्हणजे नेमकं काय आणि यामध्ये कोण-कोणत्या गोष्टींचा समावेश होतोत हे समजून घेणे आवश्यक आहे. स्त्रीधन एक कायदेशीर संज्ञा आहे, ज्याचा हिंदू धर्मात उल्लेख नमूद आहे. पैसा, संपत्ती, कागदपत्रे आणि इतर वस्तू स्त्रीधन म्हणून मोजले जाते. तर लग्नाच्या वेळी स्त्रियांना भेटवस्तू म्हणून मिळणाऱ्या वस्तू स्त्रीधन मानल्या जातात एक सामान्य समज असा आहे पण वास्तव तसे नाही.

स्त्रीला लहानपणापासून मिळणाऱ्या गोष्टीही स्त्रीधन मानले जाते ज्यामध्ये रोख रकमेपासून सोन्यापर्यंत सर्व प्रकारच्या भेटवस्तू, मालमत्ता आणि बचतीचा समावेश होतो. सोप्या शब्दात बोलायचे तर लग्नादरम्यान किंवा नंतर मिळालेल्या अशा भेटवस्तू स्त्रीधन मानल्या पाहिजेत असे नाही. याशिवाय अविवाहित महिलेलाही स्त्रीधनावर कायदेशीर अधिकार असून यात त्या सर्व गोष्टींचा समावेश आहे ज्या स्त्रीला लहानपणापासून मिळत आल्या आहेत म्हणजे लहान भेटवस्तू, सोने, रोख रक्कम, बचत आणि भेटवस्तू म्हणून मिळालेल्या मालमत्तेचा स्त्रीधनात समावेश होतो.

स्त्रीधन कायद्यानुसार आहे का?

हिंदू स्त्रीचा स्त्रीधनाचा अधिकार हिंदू उत्तराधिकार कायदा, १९५६ च्या कलम १४ आणि हिंदू विवाह कायदा, १९५५ च्या कलम २७ अंतर्गत येतो. हा कायदा स्त्रीला लग्नाच्या आधी, लग्नाच्या वेळी किंवा लग्नानंतर स्त्रीधन ठेवण्याचा पूर्ण अधिकार देतो. स्त्री आपल्या इच्छेनुसार तिची संपत्ती इच्छेनुसार कोणालाही देऊ किंवा विकू शकते.

यासोबतच घरगुती हिंसाचार कायदा, २००५ चा कलम १२ देखील महिलांना कौटुंबिक हिंसाचाराला बळी पडलेल्या प्रकरणांमध्ये स्त्रीधन घेण्याचा अधिकार देते. या कायद्यांच्या मदतीने महिला त्यांचे हक्क परत घेऊ शकतात, पण अशी अनेक प्रकरणे आहेत ज्यात मंगळसूत्र वगळता बहुतांश स्त्रीधन सुरक्षितपणे ठेवू असे सांगून सासरच्या मंडळींनी ठेवले आहे. अशा परिस्थितीत कायदा त्यांना स्त्रीधनचे विश्वस्त मानतो. जेव्हा एखादी स्त्री त्या गोष्टी मागते तेव्हा ते नाकारता येत नाही.

कोणत्याही परिस्थितीत जर कोणी जबरदस्तीने महिलेचे स्त्रीधन आपल्याजवळ ठेवले तर त्या व्यक्तीवर कायदेशीर कारवाई करण्याचा अधिकार महिलांना देण्यात आला आहे.

स्त्रीधन हुंड्यापेक्षा वेगळे कसे?

लक्षात घ्या की स्त्रीधन आणि हुंडा या दोन वेगळ्या गोष्टी आहेत. हुंडा मागणीच्या स्वरूपात दिला किंवा घेतला जातो तर ‘स्त्रीधन’ स्त्रीला प्रेमाच्या रूपात वस्तू म्हणून दिल्या जातात. तसेच महिलेची संपत्ती सासरच्या लोकांनी बळजबरीने ताब्यात घेतली असेल तर महिला त्यावर दावा करू शकते. याशिवाय पतीविरुद्ध हुंड्यासाठी छळाचा गुन्हा दाखल झाला असेल, तर त्यासोबत महिलेच्या संपत्तीबाबत वेगळा गुन्हा दाखल केला जाऊ शकतो.

स्त्रीला स्त्रीधन विकण्याचा अधिकार आहे का?

एखाद्या स्त्रीला मालकीची मालमत्ता दान किंवा भेटवस्तू विकायची असेल, ज्याला स्त्रीधन म्हणतात तर तिला कोणतेही कायदेशीर बंधन नाही. कोणतीही गरज भासल्यास स्त्री इच्छेनुसार पतीला स्त्रीधन देऊ शकते परंतु तिला या गोष्टी नंतर त्या महिलेला परत करणे बंधनकारक आहे. परंतु हे सर्व तेव्हाच होऊ शकते जेव्हा स्त्रीकडे तिच्या मालमत्तेचा हिशोब असेल. लक्षात घ्या की इस्लाममध्ये स्त्रीधन संकल्पना नाही आहे.

अशाच अधिक बातम्या वाचण्यासाठी भेट द्या महाराष्ट्र टाइम्सला. ताज्या बातम्या, शहर, देश, अर्थ, क्रीडा, भविष्य आणि लाइफस्टाईल संदर्भातील सर्व बातम्यांचे अपडेट्स मिळवा. व्हिडिओ पाहण्यासाठी मराठी TimesXP ला भेट द्या.

2024-04-26T11:07:48Z dg43tfdfdgfd