मनोविश्लेषणातला भारतीय उद्गार- सुधीर कक्कर

मानसशास्त्र या अभ्यासाच्या स्वतंत्र शाखेचा स्वीकार आपल्या समाजाने आता केला असला तरी त्याचे प्रमाण आजही अत्यल्प आहे. आपले सामाजिक आणि वैयक्तिक वर्तन ठरविणारे अनेक घटक असतात, त्यांचा अभ्यास करून काही एक निष्कर्ष काढायचा तर त्या समाजाचा, संस्कृतीचा आणि इतिहासाचा सखोल अभ्यास करावा लागतो. पाश्चात्य देशांत या प्रकारच्या अभ्यासाचे गांभीर्य फार पूर्वी स्वीकारले गेले. भारतात ज्यांच्या मनोविश्लेषणात्मक लिखाणाने या प्रकारच्या अभ्यासाचे महत्त्व लक्षात आले, त्यात सुधीर कक्कर हे प्रमुख नाव होते. त्यांच्या निधनाने या विषयातील जाणता अभ्यासक हरपला आहे.

विश्लेषण, अभ्यास आणि सर्जनशीलता असा दुर्मिळ त्रिवेणी संगम त्यांच्या ठायी असल्यामुळे त्यांच्या लिखाणाकडे जगाचे लक्ष वेधले गेले. मनोविश्लेषण करणारी विविध पैलूंवरील वीस पुस्तके आणि दहा कादंबऱ्या एवढा ऐवज त्यांच्या नावाने असला तरीही ‘इन्टिमेट रिलेशन्स-एक्सप्लोअरिंग इंडियन सेक्शुअलिटी’ आणि ‘द इनर वर्ल्ड-द सायकोअॅनलिटिकल स्टडी ऑफ चाइल्डहूड अँड सोसायटी इन इंडिया’ या दोन पुस्तकांमुळे त्यांच्याकडे सगळ्यांचे लक्ष वेधले गेले. लैंगिकतेविषयीच्या भारतीय दांभिकतेचे त्यांनी केलेले विश्लेषण हा या प्रकारचा पहिलाच सखोल अभ्यास होता. धार्मिक संस्कार, सामाजिक दृष्टिकोन आणि ब्रिटिशांच्या भारतातील वास्तव्यात रुजलेले शिष्टाचार यातून लैंगितकतेकडे पाहण्याचा काहीसा रोगट असा दृष्टिकोन भारतात रुळला.

ज्या समाजात ‘कामसूत्र’सारखा ग्रंथ लिहिला जातो, खजुराहोसारखी शिल्पे कोरली जातात; त्या समाजात लैंगिकता हा ‘टॅबू’ का आणि कसा झाला, त्याची प्रक्रिया नेमकी काय होती, हे कक्कर यांनी नेमके मांडले. भारतीय समाज आणि मुलांवरील संस्कार याकडे पाहण्याचा पाश्चात्य दृष्टिकोन कसा चूक आहे, हे त्यांनी लेखनातून सांगितले. टागोरांच्या साहित्याचे त्यांनी केलेले विश्लेषणही लक्षवेधी ठरले. त्यांना अनेक सन्मान लाभले. परंतु ‘या सन्मानापेक्षाही भारतात मानसशास्त्रीय विश्लेषणाला मिळणारे महत्त्व अधिक समाधान देणारे आहे,’ हे त्यांचे उद्गार त्यांच्याविषयी बरेच काही सांगतात.

अशाच अधिक बातम्या वाचण्यासाठी भेट द्या महाराष्ट्र टाइम्सला. ताज्या बातम्या, शहर, देश, अर्थ, क्रीडा, भविष्य आणि लाइफस्टाईल संदर्भातील सर्व बातम्यांचे अपडेट्स मिळवा. व्हिडिओ पाहण्यासाठी मराठी TimesXP ला भेट द्या.

2024-04-25T05:45:56Z dg43tfdfdgfd